มคฺคามคฺคววตฺถานกถาวณฺณนา

[736] กุสโล ปนาติอาทีสุ กมฺมฏฺฐานโกสลฺลโยเคน กุสโลฯ ปริปกฺกญาณตาย ปณฺฑิโตฯ อาคมพฺยตฺติยา พฺยตฺโตฯ อุปกฺกิเลสตพฺพิโสธเนสุ อาทีนวานิสํสาวโพธโยคโต พุทฺธิสมฺปนฺโนฯ อยํ โข โสติ โย โส อาจริเยน กมฺมฏฺฐานทานกาเล อุทยพฺพยญาณุปฺปตฺติสมเย อุปฺปชฺชตีติ วุตฺโต, อยํ โข โส โอภาโส อุปฺปนฺโนติ อุปกฺกิเลสวตฺถุภาวววตฺถานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิสฺส วิปสฺสนาย วิสยภาวูปนยนวิธิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โส โข ปนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปฐมนเย อนิจฺจลกฺขณวิภาวนเมว ทสฺสิตํ, ตสฺมิํ สิทฺเธ อิตรมฺปิ ลกฺขณทฺวยํ สิทฺธเมว โหติฯ ทุติยนเย ปน โอภาสาทิเก นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกทิฏฺฐิคาหาทีนํ อุคฺฆาฏนสมุคฺฆาฏนปริยาทานวเสน มนสิการวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘สเจ โอภาโส อตฺตา ภเวยฺยา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อรูปสตฺตเก ‘‘สเจ สงฺขารา อตฺตา ภเวยฺยุ’’นฺติอาทิ (วิสุทฺธิ. 2.721) สพฺพสงฺขารสงฺคณฺหนวเสน สามญฺญโต วุตฺตํ, อิธ โอภาสาทิวเสน สงฺขาเร วิภชฺช วุตฺตํฯ เสโส มนสิการวิธิ ตตฺถ วุตฺตนโยวาติ อาห ‘‘สพฺพํ อรูปสตฺตเก วุตฺตนเยน วิตฺถาเรตพฺพ’’นฺติฯ

โอภาสํ ‘‘เนตํ มมา’’ติ สมนุปสฺสนฺโต ตณฺหาคาหโต จิตฺตํ วิโสเธติ, ‘‘เนโสหมสฺมี’’ติ สมนุปสฺสนฺโต มานคาหโต, ‘‘น เมโส อตฺตา’’ติ สมนุปสฺสนฺโต ทิฏฺฐิคาหโตฯ เตนาห ‘‘โอภาสํ เนตํ มมา’’ติอาทิฯ เอส นโย ญาณาทีสุปิฯ

อิมานิ ทส ฐานานีติ อิมานิ ยถาวุตฺตานิ โอภาสาทีนิ ทส อุปกฺกิเลสการณานิฯ ปญฺญา ยสฺส ปริจฺจิตาติ ยสฺส โยคิโน ปญฺญา โอภาสาทีสุ อนิจฺจตาทิคฺคหณวเสน ปริจิตวตี ปริคฺคเหตฺวา อุปปริกฺขิตฺวา ฐิตาฯ ธมฺมุทฺธจฺจสฺส สมคฺคภาวชานเนน ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล โหติฯ

วีถิปฏิปนฺนนฺติ อุทยพฺพยานุปสฺสนาวเสน วิปสฺสนาวีถิปฏิปนฺนํฯ

ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยนฺติ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยํ อธิคตายํ, ทิฏฺฐิวิสุทฺธิญาเณน วา ทิฏฺฐิยา วิโสธเน ทุกฺขสจฺจสฺส ววตฺถานํ กตํ โหติ ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนสฺส นามรูปสฺส ววตฺถานโตฯ นามรูปสฺส ปจฺจยา นามรูปสมุทยปกฺขิยาติ อาห ‘‘กงฺขา…เป.… สมุทยสจฺจสฺส ววตฺถานํ กต’’นฺติฯ อภิธมฺมนเยน หิ สพฺพกิเลสา, กมฺมญฺจ สมุทยสจฺจํฯ อิมิสฺสนฺติ อิมายํฯ สมฺมาติ อวิปรีตํฯ มคฺคสฺสาติ อริยมคฺคสฺส อุปายภูตมคฺคสฺสฯ

มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ วีสติมปริจฺเฉทวณฺณนาฯ